Zatrzymanie prawa jazdy po wypadku. Czy odzyskam?

Powrót: Wypadki drogowe

Czy po spowodowaniu wypadku drogowego zostaną mi zatrzymane prawo jazdy? Jeśli tak, to czy kiedykolwiek je jeszcze odzyskam? Co zrobić, aby móc dalej jeździć po spowodowaniu wypadku drogowego?

Wbrew obiegowym opiniom, sprawca – nawet ciężkiego w skutkach wypadku drogowego – niekoniecznie musi mieć zatrzymane prawo jazdy lub cofnięte uprawnienia do prowadzenia pojazdów.

Przesądza o tym art. 42 § 1 Kodeksu Karnego.

„Sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności jeżeli z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji”.

Jak wyraźnie wskazuje powyższy przepis orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów ma charakter fakultatywny. Należy pamiętać, iż konstrukcja przestępstw w ruchu drogowym z art. 177 Kodeksu Karnego ma charakter przestępstw nieumyślnych. 

Niemniej w niektórych przypadkach sąd będzie musiał obligatoryjnie wydać zakaz prowadzenia pojazdów.

Zgodnie z art. 42 § 2 Kodeksu Karnego wskazano:

„Sąd orzeka, na okres nie krótszy niż 3 lata, zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów albo pojazdów określonego rodzaju, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa wymienionego w § 1 był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia określonego w art. 173, art. 174 lub art. 177”.

Tym samym zbieg, ucieczka z miejsca wypadku lub spowodowanie wypadku w stanie nietrzeźwości spowoduje automatyczną utratę prawa jazdy na okres nie krótszy niż 3 lata.

Reasumując, skazanie sprawcy przestępstwa lub wykroczenia drogowego łączy się z koniecznością lub możliwością orzeczenia środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych. Niewątpliwie tego rodzaju represja stanowi dla kierującego dużą dolegliwość, a co najważniejsze, chroni bezpieczeństwo ruchu przez wyeliminowanie z niego niezdyscyplinowanych i nieodpowiedzialnych kierowców. Nie przeceniając funkcji prewencyjnej tego środka karnego, należy stwierdzić, że może on spełniać istotną funkcję profilaktyczną. Powinien być jednak stosowany z dużą rozwagą.

„W każdym przypadku skazania osoby prowadzącej pojazd mechaniczny za przestępstwo drogowe należy rozważyć kwestię celowości orzeczenia kary dodatkowej [obecnie środka karnego], a w razie jej zastosowania oraz w sytuacji, gdy orzeczenie takiej kary jest obligatoryjne, jej zakres” (Uchwała pełnego składu Izby Karnej Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 1975 r., V KZP 2/74, OSNKW 1975, nr 3–4, poz. 33) .

W wyroku z dnia 22 stycznia 1991 r., WR 420/90, OSNKW 1991, nr 7–9, poz. 44, Sąd Najwyższy zauważył: „Przy wymiarze kary dodatkowej [obecnie środka karnego] obowiązują te same zasady wymiaru kary, jakie należy stosować przy wymiarze kary zasadniczej […]. Określając wysokość kary (środka karnego) zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, sąd powinien ponadto mieć na względzie stopień niebezpieczeństwa dla ruchu drogowego, jaki sprawca wypadku przedstawia na tle konkretnych okoliczności przypisanego mu czynu oraz swej przeszłości”. „Orzeczenie kary dodatkowej [obecnie środka karnego] zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych na podstawie art. 42 § 1 Kodeksu Karnego (fakultatywne) może być uzasadnione m.in. rażącym naruszeniem przez wymienionego w tym przepisie sprawcę przestępstwa zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym albo przesłankami określonymi w art. 42 § 1 Kodeksu Karnego, jeżeli wymierzenie kary zakazu wykonywania zawodu nie jest celowe” . I odwrotnie, „skoro nie ustalono, by oskarżony w sposób rażący naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym, nie było podstaw do zastosowania wobec niego kary dodatkowej [obecnie środka karnego] zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych. Nie można natomiast uzasadniać orzeczenia tej kary względami obostrzenia wymierzenia oskarżonemu kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania”( Wyrok SN z dnia 22 stycznia 1973 r., Rw 1108/72, niepubl.; R.A. Stefański (red.), Przestępstwa i wykroczenia…, s. 14).

Kolejną okolicznością mającą wpływ na orzeczenie środka karnego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych jest stopień wywołanego przez sprawcę zagrożenia bezpieczeństwa ruchu oraz tworzenie przez niego, choćby hipotetycznego, niebezpieczeństwa dla tego ruchu. Zwracają uwagę na to dwa wyroki Sądu Najwyższego. W pierwszym z nich czytamy: „Zakres, a także czas trwania tej kary dodatkowej [obecnie środka karnego] […] zależy od stopnia zagrożenia, jakie może stwarzać powrót sprawcy do ruchu, ten zaś oceniać należy na podstawie okoliczności rozpatrywanego wypadku, przyczyn, które do wypadku doprowadziły, sposobu prowadzenia pojazdów mechanicznych, a także rodzaju i wagi naruszonych zasad bezpieczeństwa oraz innych okoliczności wskazujących na stosunek sprawcy do obowiązujących zasad bezpieczeństwa, na jego stopień poczucia odpowiedzialności”.

Natomiast w wyroku z dnia 10 października 1988 r., V KRN 217/88, OSNPG 1989, nr 4, poz. 52, Sąd Najwyższy stwierdził, że: „Takie postępowanie oskarżonego wskazuje, iż stwarza on istotne zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu drogowego i przemawia za czasowym pozbawieniem go uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi”.

Kolejną okolicznością przemawiającą za orzeczeniem środka karnego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych jest rodzaj i waga naruszonych zasad bezpieczeństwa. Chodzi oczywiście o naruszenie reguł bezpieczeństwa o podstawowym znaczeniu w sposób rażący.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 czerwca 1993 r., III KRN 105/93 zauważył: „Chociaż przepis art. 42 § 1 Kodeksu Karnego ma charakter fakultatywny, to jednak są takie sytuacje, w których sądy od orzeczenia kary dodatkowej [obecnie środka karnego] przewidzianej w tym przepisie nie powinny odstępować. Do takich sytuacji trzeba zaliczyć naruszenie przez kierowcę podstawowych zasad ruchu drogowego i spowodowanie tym zachowaniem groźnego w skutkach wypadku”  „Za orzeczeniem kary [obecnie środka karnego] zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych na stosunkowo długi okres, zbliżony do górnego ustawowego zagrożenia, przemawia zarówno znaczny stopień nietrzeźwości oskarżonego w chwili wypadku (2,05‰ alkoholu) jak i umyślne, rażące naruszenie podstawowych wręcz zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym, w wyniku którego doszło do nieumyślnego co prawda, ale wyjątkowo tragicznego skutku w postaci śmierci innego uczestnika ruchu” (Wyrok SN z dnia 6 sierpnia 1986 r., V KRN 80/86, niepubl.).

W drodze nowelizacji Kodeksu Karnego z dnia 12 lutego 2010 r. dotyczącą art. 44 § 3 Kodeksu Karnego ustawodawca wprowadził obligatoryjny zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze wobec sprawcy przestępstw określonych w art. 173, 177 § 2 lub art. 355 § 2 Kodeksu Karnego, których skutkiem była śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu, a sprawca znajdował się w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia. Wprowadził ustawodawca jednak wyjątek od tej reguły, wskazując istnienie szczególnie uzasadnionych okoliczności, o których mowa była wcześniej.

Paragraf 4 art. 44 Kodeksu Karnego mówi również o orzeczeniu zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze w razie ponownego skazania osoby prowadzącej pojazd mechaniczny w warunkach określonych w § 3. 

Tym samym w większości „standardowych” przypadków nie każdy wypadek (nawet jeśli uczestnicy ponoszą w nim ciężkie obrażenia lub dochodzi do śmierci uczestnika ruchu drogowego) kończy się zakazem prowadzenia pojazdów. Sytuację znacząco komplikuje sytuacja, w której osoba prowadząca pojazd będąca sprawcą wypadków znajdowała się w stanie nietrzeźwości, niemniej i w takiej sytuacji pewną furtkę daje regulacja art. 44 § 3 Kodeksu Karnego. Docelowe zastosowanie przepisów zaleca się skonsultować z Obrońcą (np. radcą prawnym), który oceni szanse na zachowanie uprawnienia do prowadzenia pojazdami lub postara się zminimalizować negatywne konsekwencje zakazu prowadzenia pojazdów.

radca prawny dr inż. Jonatan Hasiewicz

"prawnik ruchu drogowego"

wypadki drogowe| wykroczenia | ruch drogowy | drogi | organizacja ruchu drogowego | służebność | droga konieczna | nieruchomości