Alternatywne warianty służebności drogi koniecznej – rola uczestnika w postępowaniu

Powrót: Służebność drogi koniecznej (droga konieczna)

W postępowaniach o ustanowienie służebności drogi koniecznej sąd co do zasady obligatoryjnie powinien zbadać wszystkie możliwe (w tym alternatywne) warianty uregulowania dostępu do drogi publicznej dla nieruchomości izolowanej. 

Brak zbadania wszystkich możliwych potencjalnych sposobów skomunikowania nieruchomości izolowanej z drogą publiczną w toku postępowania sądowego, może stanowić poważny zarzut w postępowaniu apelacyjnym skutkujących koniecznością powtórzenia całego postępowania lub zmiany rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji przez sąd drugiej instancji. 

Kluczowe znaczenie w omawianym problemie odgrywa niejednokrotnie powołany biegły sądowy z zakresu geodezji, który ma zaproponować obsługę komunikacyjną izolowanej nieruchomości.  Często od jego rozeznania zależ to jakie warianty przebiegu służebności drogi koniecznej zaproponuje i czy będą one racjonalne w świetle prawidłowych zasad korzystania z nieruchomości władnących i obciążonych. 

Na konieczność badania wszelkich możliwych alternatywnych tras (dróg) przebiegu służebności drogi koniecznej wskazuje utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego. 

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 sierpnia 2020 roku  (III CSK 355/19) 

„W świetle art. 145 k.c. do sądu należy – przy uwzględnieniu wskazanych w tym przepisie przesłanek – ocena zasadności żądania ustanowienia służebności drogi koniecznej, jak również wybór któregoś z możliwych wariantów jej przebiegu. W ramach rozważania wyboru jednego z możliwych przebiegów drogi koniecznej należy brać pod uwagę jak najmniejsze obciążenie nieruchomości obciążonej i obciążenie nieruchomości, których sprzedaż lub inna czynność prawna doprowadziła do konieczności ustanowienia drogi. W każdym przypadku wymagana jest ocena okoliczności konkretnej sprawy, które mogą wskazywać na potrzebę odstępstwa od ustalonych zasad”. 

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2019 roku (IV CSK 501/18) 

„W świetle art. 145 k.c. do sądu należy – przy uwzględnieniu wskazanych w tym przepisie przesłanek – ocena zasadności żądania ustanowienia służebności drogi koniecznej, jak również wybór któregoś z możliwych wariantów jej przebiegu. W judykaturze Sądu Najwyższego wyjaśniono, że w ramach rozważania wyboru jednego z możliwych przebiegów drogi koniecznej należy brać pod uwagę jak najmniejsze obciążenie nieruchomości obciążonej i obciążenie nieruchomości, których sprzedaż lub inna czynność prawna doprowadziła do konieczności ustanowienia drogi. W każdym przypadku wymagana jest ocena okoliczności konkretnej sprawy, które mogą wskazywać na potrzebę odstępstwa od ustalonych zasad”. 

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2014 roku (IV CSK 709/13) 

„Zasada wynikająca z art. 145 § 1 zdanie drugie k.c., zgodnie z którą ustanowienie drogi koniecznej powinno nastąpić przez grunt, który był przedmiotem czynności prawnej, nie ma charakteru bezwzględnej, co wynika z samej treści tego przepisu, w którym użyto sformułowania „o ile jest to możliwe”. W każdym wypadku, a więc także takim, o jakim stanowi ten przepis, rozważenie wariantu drogi koniecznej wynikającej z zastosowania art. 145 § 1 zdanie drugie k.c. wymaga oceny jej przebiegu w płaszczyźnie interesu społeczno-gospodarczego, a więc art. 145 § 3 k.c. znajduje tu także zastosowanie. Jeżeli zatem przeprowadzenie drogi koniecznej przez grunt, który był przedmiotem czynności prawnej, powodowałoby dla tego gruntu znacznie większy uszczerbek niż dla innego gruntu, to z punktu widzenia interesu społeczno-gospodarczego nie byłoby dopuszczalne przeprowadzenie drogi koniecznej przez grunt, który był przedmiotem czynności prawnej, i droga musiałaby być przeprowadzona przez inny grunt”. 

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 02 kwietnia 2014 roku (IV CSK 450/13) 

„Postulat ustawodawcy, iż w sytuacji gdy brak dostępu do drogi publicznej jest następstwem czynności prawnej, ustanowienie służebności drogi koniecznej winno nastąpić po gruntach, które były przedmiotem tej czynności, nie ma charakteru bezwzględnego. Przepis art. 145 § 2 zdanie drugie k.c. wprost stanowi, że ustanowienie na tych gruntach następuje, „o ile jest to możliwe”. Ustawodawca tym samym jednoznacznie wskazał na potrzebę rozważenia również i w takiej sytuacji wszelkich okoliczności zarówno faktycznych, jak i prawnych mających wpływ na dobór wariantu przebiegu drogi koniecznej. Ponadto w każdym wypadku, a więc i w wypadku, o jakim stanowi art. 145 § 2 zdanie drugie k.c., rozważanie wariantu drogi wymaga oceny jego przebiegu w płaszczyźnie interesu społeczno-gospodarczego”. 

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2020 roku (IV CSK 647/19) 

„Najmniejsze obciążenie nieruchomości, przez które ma prowadzić droga konieczna (art. 145 § 2 k.c.), nie zawsze wymaga przeprowadzenia tej drogi wzdłuż linii najkrótszej i przy najniższych kosztach. Przesłanka ta zawsze podlega ocenie w okolicznościach konkretnej sprawy, z uwzględnieniem kryterium społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości”. 

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 07 listopada 2012 roku (IV CSK 423/12) 

„Przy ustanowieniu drogi koniecznej trzeba mieć na uwadze wzajemne interesy stron, a więc nie tylko żądającego ustanowienia drogi, lecz także właściciela nieruchomości, przez którą droga ta ma przechodzić. Jeśli szkoda grożąca właścicielowi nieruchomości, mającej zostać obciążoną drogą konieczną, jest większa niż korzyści, które uzyska żądający drogi, to nie można orzec ustanowienia drogi koniecznej”. 

Oczywiście okoliczność podnoszenia alternatywnych sposób uregulowania służebności drogi koniecznej jest zależne od naszego statusu w sprawie, którym może być status Wnioskodawcy lub status Uczestnika postępowania. 

W przypadku Wnioskodawcy dobrze jest już na początkowym etapie postępowania wykonać prywatne opracowanie uprawnionego geodety obrazujące możliwe do przeprowadzenia wszystkie potencjalne trasy ustanowienia służebności drogi koniecznej. 

W przypadku Uczestnika postępowania, który chce ‘uchronić’ własną nieruchomość przed ustanowieniem na niej służebności drogi koniecznej, koniecznym jest wykazanie w odpowiedzi na wniosek (lub w toku postępowania), iż istnieją inne alternatywne sposoby przeprowadzenia służebności drogi koniecznej. Często właściciele nieruchomości  po których mogłyby prowadzić alternatywne trasy przeprowadzenia służebności drogi koniecznej nie są Uczestnikami takiego postępowania sądowego. Stąd też niezwykle ważna rola profesjonalnego pełnomocnika Uczestnika, aby na podstawie art. 626 § 1 Kodeksu Postępowania Cywilnego, art. 510 § 1  Kodeksu Postępowania Cywilnego oraz art. 145 § 2 Kodeksu Cywilnego zawnioskował do sądu o wezwanie do udziału w sprawie właścicieli nieruchomości po których terenie potencjalnie służebność drogi koniecznej mogłaby zostać także przeprowadzona. 

Należy pamiętać, iż każde postępowanie o ustanowienie służebności drogi koniecznej się różni. Jego przebieg jest też determinowany uwarunkowaniami lokalnymi oraz interesami poszczególnych Uczestników postępowania. Zdarzają się także postępowania oczywiste, gdzie pod kątem fizycznym, technicznym i racjonalnym nie ma innych alternatywnych możliwości uregulowania dostępu do drogi publicznej aniżeli przez jedną skonkretyzowaną nieruchomość. 

Niezależnie od wszystkiego niezmienną pozostaje to, iż badanie różnych wariantów możliwości doprowadzenia służebności drogi koniecznej jest niezwykle ważne w toku postępowania o ustanowienie służebności drogi koniecznej. 

radca prawny dr inż. Jonatan Hasiewicz

"prawnik ruchu drogowego"

wypadki drogowe| wykroczenia | ruch drogowy | drogi | organizacja ruchu drogowego | służebność | droga konieczna | nieruchomości